پیوستار فرهنگی نفت و گاز;ضرورت تدوین پیوست فرهنگی و آمایش سرزمینی برای منطقه عسلویه و پارس جنوبی

مقدمه

تأملی در سه مفهوم «پیوست فرهنگی»، «آمایش سرزمینی» و «دفاع غیرعامل انسانی»، پیچیده و ترکیبی بودن پدیده ها در جوامع انسانی و ضرورت رویکردهای جامع نگر در توسعه پایدار ملی و منطقه ای را نشان می دهد. این سه موضوع در سال های اخیر در سیاستگذاری های ملی در ایران مورد توجه قرار گرفته و اهمیت و جایگاه روزافزونی داشته اند.

مقاله حاضر با ارائه تعریفی کوتاه از این سه موضوع (پیوست فرهنگی، آمایش سرزمینی و دفاع غیرعامل انسانی) نقش و ضرورت تدوین پیوست فرهنگی و آمایش سرزمینی در طرح عظیم صنعت نفت و گاز منطقه عسلویه را بررسی کرده است.

آمایش سرزمینی

توجه به تعاریف ارائه شده از پدیده «آمایش سرزمینی» و تغییر رویکرد در طی زمان، نشان می دهد آمایش سرزمینی از مفهومی جغرافیایی و مبتنی بر توجه به هزینه، فایده و توزیع جمعیتی در فعالیت های اقتصادی ، به تدریج و در دهه های اخیر ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یافته است.

در تعاریف نسبتاً قدیم تر، آمایش سرزمینی بهترین نوع توزیع جغرافیایی فعالیت های اقتصادی، با توجه به منابع طبیعی و انسانی تعریف شده است.1

در تعاریف متأخرتر، آمایش عبارت است از سیاستی که در یک چارچوب جغرافیایی معین در پی بهترین توزیع ممکن جمعیت بر حسب منابع طبیعی و فعالیت های اقتصادی است.2

با این حال، تعاریف کنونی، آمایش سرزمینی را «سازماندهی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی به منظور رسیدن به آینده ای مطلوب» می دانند؛ به عبارت دیگر، در هر برنامه ریزی اقتصادی باید جوانب اقتصادی، اجتماعی، فضایی و دیگر عرصه ها لحاظ شود، تا پیامدهای نامطلوب را کنترل و سرمایه گذاری انجام شده را با توجه به نوع ساختار جامعه تنظیم و توجیه کند تا بیشترین منافع اجتماعی را در پی داشته باشد.3

دفاع غیرعامل انسانی

این نوع نگاه به موضوع آمایش سرزمینی، رابطه بسیار نزدیکی با موضوع دفاع (پدافند) غیرعامل دارد. کارشناسان دفاع غیر عامل را این چنین تعریف کرده اند:

هرگونه اقدام غیرمسلحانه که سبب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ابنیه، تأسیسات و تجهیزات کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن شود و در صورت بروز جنگ و آشوب و ناامنی خسارات احتمالی را به حداقل ممکن برساند.4

درنگ و تأمل در تعاریف ارائه شده از آمایش سرزمینی و دفاع غیرعامل، نشان از همپوشانی و هم مکمل بودن بسیار زیاد این دو پدیده دارد؛ زیرا در دفاع غیرعامل نیز مانند آمایش سرزمینی برنامه ریزی می شود تا با روش های غیرنظامی آسیب پذیری در نیروی انسانی، ساختمان و تأسیسات صنعتی، اقتصادی و مانند آن به حداقل و در مقابل منافع ملی به حداکثر برسد؛ به عبارت دیگر، در دفاع غیرعامل، تهدیدات ممکن در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شناسایی می شود تا بتوان برای تقلیل آسیب پذیری، مقابل آن یک نوع دفاع موءثر (غیرنظامی) طراحی کرد؛ لذا دفاع غیرعامل و آمایش سرزمینی به نوعی مکمل قدرت دفاع یا دفاعی عامل کشور به شمار می آیند که در استراتژی کلان کشور به ویژه در توزیع فضایی و تکمیل بخش های فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی در بخش صنعت و اقتصاد برای تقویت امنیت، یکپارچگی و همبستگی ها ضرورتی آشکار دارند.

پیوست فرهنگی

افزون بر دفاع غیرعامل، موضوع «پیوست فرهنگی» که رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای در سال های اخیر آن را یک ضرورت آشکار در هر گونه برنامه ریزی برای طرح های اقتصادی، صنعتی و عمرانی مطرح فرموده اند- ارتباط بسیار نزدیکی با موضوع آمایش سرزمینی (و در این نوشتار، ضرورت آمایش سرزمینی در منطقه عسلویه) دارد.

طرح «پیوست فرهنگی» که مورد توجه خاص رهبر انقلاب است، بخشی از موضوع «مهندسی فرهنگی» است که رهبر انقلاب طی سال های اخیر تأکید زیادی بر آن داشته اند؛ بنابراین، پیوست فرهنگی یک راهکار عملیاتی مطرح برای همه طرح های صنعتی، عمرانی و در کل اقتصادی است و طی آن باید در کنار برنامه و نقشه اجرایی هر طرح ملی و منطقه ای، نقشه و برنامه پیوست فرهنگی آن هم تدوین و ضمیمه شود؛ برای مثال، در هر منطقه از ایران که قرار است صنایعی ایجاد شود، لازم است پیامدها و بازخوردهای فرهنگی آن هم بررسی کارشناسی و لحاظ شود.

بر پایه این پیشنهاد، طرح «پیوست فرهنگی» در شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کارشناسی و تصویب شد که بخشی اجباری برای همه طرح های اقتصادی اعم از عمرانی و صنعتی باشد. ریاست محترم جمهوری این مصوبه را به همه نهادها ابلاغ کرده است.5

با این وصف، سیاستگذاری جامع در ابعاد آمایش سرزمینی، دفاع غیرعامل و پیوست فرهنگی در منطقه پارس جنوبی و صنایع عظیم نفت و گاز عسلویه، ضرورتی آشکار است که تنوع جمعیتی، فرهنگی و مذهبی، موقعیت جغرافیایی و فضای سرزمینی آن منطقه نیز بر اهمیت آن افزوده است.

این مقاله با تأکید بر این موضوع، ابتدا به موقعیت و تحولات صنعتی منطقه عسلویه و پارس جنوبی خواهد پرداخت و سپس به اختصار عناصر و عوامل ضرورت سیاستگذاری جامع در این منطقه را طرح و درباره آن راهکارهایی ارائه خواهد کرد.

موقعیت منطقه عسلویه و پارس جنوبی

منطقه عمومی عسلویه با دو روستای عسلویه و نخل تقی و جمعیت ششصد تا هفتصد نفر اغلب از اهل سنّت، با ماهیگیری و از راه فرآورده های دریایی امرار معاش کرده است. به موازات منطقه عسلویه، در عمق یکصد کیلومتری خلیج فارس، جزیره پارس جنوبی قرار دارد که مالکیت آن بین دو کشور ایران و قطر مشترک است. از این جزیره 3700 کیلومتر مربع در مالکیت ایران و دو برابر آن در مالکیت قطر است. برآوردها نشان می دهد بخش زیادی از کل ذخیره گاز جهان و پنجاه درصد کل ذخیره گاز ایران، در این جزیره قرار دارد؛ اما حوزه گاز آن مشترک و ذخیره مشترک این میدان گازی برای هر یک از دو شریک آن قابل استخراج و غیرقابل تفکیک است؛ لذا سرمایهگذاری در این منطقه مشترک از مدت ها پیش احساس شده است. بر این اساس، کشور قطر از سال ها پیش با جذب سرمایه های بین المللی و شرکت های معتبر جهانی، به سرمایهگذاری و ایجاد تأسیسات استخراج و بهرهبرداری از گاز این حوزه اقدام کرده است. کشور ایران به دلیل جنگ تحمیلی و بازسازی کشور پس از دوره دفاع مقدس، سال ها از شریک جنوبی خود عقب افتاد تا آنکه دولت در سال 1377 با ورود به منطقه عسلویه، تحولی شگرف در بخش صنعت نفت و گاز در این منطقه محروم را آغاز کرد. در این منطقه، 28 فاز تأسیس پالایشگاه گاز پیش بینی شده است که تاکنون هفت فاز آن به بهره برداری رسیده و چند فاز آن در حال آماده سازی و چند فاز در حال شروع است. در مجموع تا فاز هجده و نوزده در مرحله عقد قرارداد و اقدامات اولیه پیش رفته است.

اجرای این پروژه که بزرگترین پروژه صنعت نفت و گاز کشور به شمار می رود، به شرکت نفت و گاز پارس و شرکت پارس جنوبی واگذار شده است. باگذشت ده سال از آغاز عملیات صنعتی، امروزه منطقه وسیعی از ساحل منطقه عسلویه پوشیده از پالایشگاه های بزرگ در حال بهره برداری، و گستره ای وسیع در حال ساخت و ساز است. همچنین امکانات فراوانی مانند فرودگاه بین المللی خلیج فارس، جاده های مناسب، شهرکسازی و بخش های اقتصادی، مالی و گمرکی فراوانی وارد منطقه شده است؛ به طوری که منقطه عسلویه به سرعت در حال ساخت و ساز و تبدیل شدن به قطب صنعت در جنوب کشور و در جوار مرز آبی خلیج فارس است.

بر اساس اظهارات مسئولان شرکت پارس جنوبی6، هم اکنون بیش از یکصد هزار نفر به طور مستقیم و صدها هزار نفر به طور غیر مستقیم در این منطقه مشغول کارند. ایران تا سال 1412، 28 فاز پالایشگاه گاز در این منطقه تأسیس خواهد کرد که بزرگترین پروژه نفت و گاز در منطقه، بلکه جهان خواهد بود.

اهمیت موضوع

مروری بر این مسائل نشان می دهد بزرگترین سرمایه گذاری تاریخ نفت و گاز ایران و در آینده نزدیک بزرگترین پروژه نفت و گاز جهان در منطقه عسلویه (در مرز بین استان های بوشهر و هرمزگان) خواهد بود. بنابراین برای چنین سرمایهگذاری عظیمی لازم است مجموعه نظام در بخش های سیاسی، اقتصادی فرهنگی و اجتماعی، سیاستگذاری جامع و کاملی در ابعاد سه گانه «آمایش سرزمینی»، «دفاع غیرعامل» و «پیوست فرهنگی» تدوین کند تا با مطالعه عمیق و جامع فرصت ها و آسیب های محلّی، ملّی، منطقه ای و جهانی طرح جامع توسعه و پیشرفت این مجموعه بزرگ چندمنظوره طراحی و ساماندهی شود.

در این باره مجموعه ای از عناصر و عوامل، ضرورت و اهمیت خاص طراحی و تدوین استراتژی آمایش سرزمینی و نقشه راهبردی توسعه منطقه عسلویه را در ابعاد سیاسی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توجیه پذیر بلکه حیاتی کرده است. اهم این ضرورت ها را می توان در محورهای ذیل برشمرد:

سرمایه گذاری عظیم صنعت نفت و گاز

همان گونه که گفته شد، احداث 28 فاز پالایشگاه گاز در منطقه عمومی عسلویه بزرگترین پروژه نفت و گاز کشور ایران، بلکه منطقه و جهان خواهد بود. علت این سرمایهگذاری فشرده در یک محل استقرار بخش مهمّی از ذخیره گازی کشور در جزیره پارس جنوبی و اشتراک آن با کشور قطر و ضرورت بهره بردای از ظرفیت بزرگترین مخزن گاز جهان است که قطر سال ها پیش بهرهبرداری از آن را آغاز کرده است. بنابراین، بزرگترین سرمایهگذاری نفت و گاز کشور در این منطقه شده و حفاظت از این سرمایه عظیم با منافع و امنیت ملی کشور گره خورده است؛ لذا سیاستگذاری های مربوط به آمایش سرزمینی، پیوست فرهنگی و دفاع غیرعامل در چنین موقعیتی بسیار اهمیت دارد.

1. موقعیت استراتژیک صنعت نفت و گاز

نفت و گاز، این دو ثروت خدادادی در یک سده اخیر، مهمترین نقش را در اقتصاد ایران داشته اند؛ چنانکه از یک سو قریب به دوسوم بودجه سالیانه کشور از طریق این صنعت تأمین می شود، و از سوی دیگر، سرمایهگذاری انجام شده در توسعه مصرف گاز خانگی سبب شده است اغلب شهرها و مجموعه خانوار کشور از طریق لولهکشی مصرفکننده مستقیم گاز باشند؛ به عبارت دیگر، شریان حیاتی بودجه ملی و مصرف عمومی داخل، متکی بر نفت و گاز است؛ چنانکه اُفت فشار گاز در برخی روزهای سرد سال موجی از بیم و نگرانی ملی در سراسر کشور ایجاد می کند و در صدر جریان های مهم سیاسی و امنیتی کشور قرار می گیرد؛ یعنی اختلال در چرخه استخراج، تولید، توزیع عمومی و صادرات این دو منبع ثروت استراتژیک، بر امنیت و انسجام ملی و اقتدار و توسعه کشور اثر مستقیم و فوری دارد. درنتیجه، صنایع نفت و گاز در امنیت و اقتصاد ملی کشور جایگاهی استراتژیک و حیاتی، دارند.

قرار گرفتن در جوار مرز دریای آزاد

قرار گرفتن بزرگترین پروژه نفت و گاز کشور در جوار مرز و حساس ترین نقطه استراتژیک یک کشور وضعیت خاصی را پدید آورده است؛ مرز آبی خلیج فارس با حساسیت و ویژگی های خاص دفاع سرزمینی از پهنه آبی کشور، انتقال گاز از جزیره پارس جنوبی در یکصد کیلومتری عمق دریا و حفاظت از تأسیسات عظیم ده ها پالایشگاه گاز و میعانات گازی در منطقه آبی و در نقطه ای دورافتاده از مرکز سیاسی کشور، سطح انسجام و همبستگی در منطقه دورافتاده مرزی را به طور معمول شکننده تر و با ریسک پذیری بیشتری مواجه کرده است. همچنین قرار گرفتن منطقه عسلویه در 270 کیلومتری بوشهر و حدود دویست کیلومتری بندرعباس در حد فاصل دو استان بوشهر و هرمزگان خود بر حاشیه ای بودن این منطقه نسبت به مراکز دو استان افزوده است.

حضور نظامی آمریکا و دیگر ابرقدرت ها در خلیج فارس

خلیج فارس و عرصه آبی تنگه هرمز محل تلاقی منافع قدرت های منطقه ای و جهانی در طول تاریخ بوده است، و قدرت های استعمارگر همواره در این منطقه حضور داشته اند. هماکنون نیز این منطقه حساس عرصه تلاقی منافع استعمارگران در لباس نو با رویکردهای نوین است؛ خلیج فارس منبع نفت و گاز جهان؛ و آبراه حساس تنگه هرمز، محل عبور انرژی جهان است؛ از این رو پیش بینی می شود برای دهه های متوالی میدان منازعات بینالمللی و حضور نظامی ابرقدرت ها خواهد ماند.

خلیج فارس همواره حساسیت فوقالعاده ای برای قدرت های فرامنطقه ای داشته است و خواهد داشت. قرار گرفتن بزرگترین پروژه نفت و گاز کشور در خلیج فارس که محل حضور ناوگان ایالات متحده آمریکا و دیگر قدرت های فرا منطقه ای است، بر حساسیت این صنعت و محل استقرار آن افزوده است.

همجواری با کشورهای حوزه خلیج فارس

صنعت عظیم نفت و گاز عسلویه در حاشیه خلیج فارس ناخواسته در میدان اختلافات منطقه ای کشورهای حاشیه نیز قرار گرفته است. موضوع جزایر سهگانه ایرانی و اعلام مواضع کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در حمایت از امارات متحده عربی، و حمایت آشکار و پنهان کشورهای حاشیه خلیج فارس از اختلافافکنی میان اهلسنّت و تشیّع در کشورمان به ویژه در مناطق سنّینشین از جمله منطقه عسلویه که جمعیت بومی آن قریب به اتفاق از اهلسنّت هستند، دعوت از قدرت های نظامی فرامنطقه ای برای حضور و حمایت از آنان در آبراه خلیج فارس، و نیز رقابت و خصومت مبتنی بر ناسیونالیسم پانعربیسم که خود را در جبهه مقابل ایران قلمداد می کنند، صنعت نفت و گاز عسلویه و پارسجنوبی را در منطقه حادثهخیز چند لایه ای قرار داده است. اختلافافکنی میان شیعه و اهلسنت ایران، با سرمایهگذاری دو کشور عربستان و امارات متحده عربی روی اهل سنّت ایران بهویژه اهل سنّت حاشیه خلیج فارس به عنوان اهرم فشار بر ایران و عامل کنترل شیعیان محروم عربستان، به صورت مسئله ای درازمدت پابرجا خواهد ماند. همچنین اهمیت یافتن منطقه عسلویه و پارس جنوبی و تبدیل شدن آن به قطب جمعیتی و صنعتی منطقه، بر میزان توجه و سرمایهگذاری کشورهای حاشیه خلیج فارس بر تنوع مذهبی این منطقه خواهد افزود.

حساسیت های قومی و مذهبی منطقه

تنوع فرهنگی، مذهبی و قومی نوعی خاص از ناهمگنی جمعیتی در جهان است که از شکافه ای ساختاری اجتماعی در یک جامعه و کشور به شمار می آید؛ زیرا هویت های قومی و مذهبی همواره پایدار و عامل مهمی در جهت بسیج اجتماعی مردم بودهاند. اگرچه ممکن است در مواقعی به ظاهر خاموش شوند، اما چون آتش زیر خاکستر و آتشفشانی مستعد همواره امکان بازآفرینی و فعال شدن مجدّد دارند.

همچنین به رغم نظریهپردازی های گوناگون که معتقد بودند با نوسازی و توسعه همهجانبه، قومیت ها و مذاهب رنگ خواهد باخت حتی در کشورهای توسعهیافته همچون کانادا، فرانسه و اسپانیا هنوز هم تفاوت های قومی و مذهبی برقرار و عامل تنش و جدایی خواهی است. در ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز گونه های مختلفی از تنوع قومی، مذهبی و فرهنگی همواره چالش اساسی و از شکاف های ساختاری این جوامع بوده است.

صاحبنظران معتقدند که سطح انسجام در کشورهای ناهمگن به طور طبیعی از سطح اتحاد و همبستگی در کشورهای همگن کمتر است؛ از این رو، آرایش مذهبی جمعیت منطقه عمومی عسلویه که تا یک دهه پیش تا 99 درصد از اهل سنت بوده است و اکنون نیز اکثر ساکنان از اهل سنّت هستند، خود عامل ویژهای در حساسیت زایی منطقه و ضرورت سیاست گذاری خاص در زمینه آمایش سرزمینی، پیوست فرهنگی و دفاع غیرعامل است.

راهکارها

چنانکه گفته شد، کشور ایران در حال ساخت 28 فاز پالایشگاه گاز و صنایع جانبی گسترده در منطقه ای وسیع از استان مرزی بوشهر در فاصله ای دور از مرکز استان و در جوار مرزهای آبی خلیج فارس است. مرزی بودن این منطقه، داشتن حاشیه های قومی و فرهنگی، حضور نظامی ابرقدرت ها و حساسیت های مختلف از ویژگی های این منطقه است. این صنایع، عظیم ترین سرمایه گذاری تاریخ صنعت ایران به ویژه صنعت نفت و گاز است، و کشور ایران تا حد زیادی به استخراج، فرآوری و تولید و توزیع گاز در بُعد داخلی و صادرات نفت و گاز در بُعد خارجی برای تأمین بودجه ملی وابسته است.

استقرار این صنایع عظیم به طور طبیعی موقعیت صنعتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خاصی را برای منطقه عسلویه – با موقعیت های ویژهای که شرح آن گذشت- بر جای خواهد گذاشت؛ چنانکه این وضعیت امنیت ملی کشور را تحت تأثیر مستقیم خود قرار خواهد داد.

در کنار صنایع عظیم نفت و گاز به طور معمول تمرکز جمعیتی بزرگی پدید خواهد آمد که نیازمند مدیریت به ویژه از نظر ترکیب فرهنگی اجتماعی است؛ چنانکه جمعیت ششصد نفری در دو روستای عسلویه و نخل تقی در سال 1377 امروزه تنها در شهر عسلویه به 50-40 هزار نفر رسیده و فرودگاه بین المللی خلیج فارس و صنایع عظیم نفت و گاز تأسیس شده و بخش های رفاهی، مسکونی، تجاری، بانکی، گمرکی و اسکله های دریایی و بندری و… به سرعت در طول ده ها کیلومتر در حال ساخت و ساز است.

مجموعه این عناصر و عوامل، ضرورت تشکیل یک تیم مدیریتی با هدف «طراحی استراتژی آمایش سرزمینی دفاع غیرعامل و پیوست فرهنگی» منطقه عسلویه را فراهم ساخته است. تدوین چنین برنامه ای باید زیر نظر ریاست محترم جمهوری باشد. در غیر این صورت، وزارت نفت و دیگر سازمان های مرتبط با پیشبرد اهداف حرف های پیش می روند و سرانجام وضعیت رها شده ای از استقرار جمعیتی و صنایع در منطقه ای با حساسیت های پیش گفته شکل خواهد گرفت که کمترین پیامد آن عدم استفاده مناسب از این ظرفیت برای تقویت امنیت ملی و دفاع غیرعامل در حساسترین منطقه مرزی و در کنار بزرگترین سرمایه گذاری تاریخ کشور خواهد بود.

طرف دیگر این معادله آن است که در کنار استعداد و ظرفیت ایجاد شده با تدوین و اجرای یک

سیاستگذاری جامع و کامل می توان بسته ای از شرایط، امکانات و فرصت های خاص پدید آورْد تا این منطقه مرزی تقریباً خالی از سکنه را علاوه بر ایجاد صنایع،برای مهار و توازن مرکزگریزی های مختلف در منطقه بوشهر و هرمزگان، نماد اتحاد و همبستگی ملی، و کاملترین نمونه دفاع غیرعامل قرار داد. در این باره ایجاد پالایشگاه آبادان در سال 1307 و ترکیب جمعیتی خاص، کمربندی از امنیت انسانی در حاشیه مرز با کشور عراق پدید آورد و نقش آن در دفاع از وحدت ملی به صورت تجربه ای موفق در اختیار ما است.

منطقه مرزی بین دو استان بوشهر و هرمزگان که اکنون محل ایجاد صنایع عظیم نفت و گاز و دیگر زیرساخت های اقتصادی، گردشگری، گمرکی، مالی و صنعتی شده است، در صورت سیاستگذاری ملی و اجرای مناسب سیاست ها می تواند لنگر توازن و مهار تحرکات مرکزگریزی و مرکز دفاع از منافع ملی قرار گیرد. به این منظور برنامه ریزان می توانند در طراحی و اجرای راهبرد آمایش سرزمینی و پیوست فرهنگی در عسلویه راهکارهای ذیل را در نظر داشته باشند:.

1. با توجه به ظرفیت ایجاد شده، تدوین طرح جامعی برای ساختن شهری جدید با شهرک های چندمنظوره متناسب با ابعاد همه جانبه منطقه، در رأس راهبرد آمایش سرزمینی و پیوست فرهنگی عسلویه قرار می گیرد. در شهرسازی جدید باید به ترکیب جمعیتی متجانس، دفاع غیرعامل و ایجاد حلقه ای از علاقه مندان به نظام تنظیم روابط جمعیت منطقه توجه شود. چنین ترکیبی عامل مهار عناصر مرکزگریز و نابسامانی هایی است که در یک منطقه مرزی حساس می تواند بالفعل یا بالقوه خطرآفرین باشد.
2. منطقه عسلویه تا زمان استقرار صنایع جدید- با توجه به فاصله زیاد آن با شهرهای بوشهر و بندرعباس- تقریباً متروک بوده و جمعیتی حدود هفتصد نفر داشته است. بنابراین، سیاستگذاری برای ترکیب جمعیتی این منطقه در کنار هم میهنان بومی آن هیچ شائبه سیاسی ندارد و برای پوشش اقتصادی، فرهنگی، سیاسی منطقه بر اساس طرح پیوست فرهنگی یک ضرورت است؛ زیرا با ورود کارگران و صنعت گران غیربومی هم اکنون ترکیب جمعیتی منطقه بر هم خورده است و سیاست خاصی طراحی توسعه جمعیت شهر نوظهور عسلویه دیده نمیشود. این موضوع در صورت عدم سیاستگذاری و تدوین پیوست فرهنگی و دفاع غیرعامل، در آینده مشکل آفرین خواهد بود.
3. ایجاد کمربند دفاع غیرعامل انسانی در منطقه حساس مرزی و در جوار بزرگترین سرمایه گذاری صنعتی در تاریخ کشور، امری پذیرفته شده و در جهت منافع و امنیت ملی است، و عدم سیاستگذاری و اجرای دقیق آن متناسب با این ضرورت، خللی بزرگ و غیر قابل جبران خواهد بود.
4. ارائه الگویی از روابط مسالمت آمیز هم میهنان شیعه و سنّی منطقه بر پایه مشارکت اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و اجتماعی در جوار پروژه ای در ابعاد ملی و بین المللی، به تنظیم روابط هر چه بهتر انبوه جمعیتی خواهد انجامید، که در پی تحولات صنعتی در منطقه مستقر شده و خواهند شد. عدم توجه به این موضوع در سیاستگذاری آمایش سرزمینی عسلویه، ممکن است در آینده تفاوت های فرهنگی اعم از قومی و مذهبی را نسبت به وضعیت فعلی افزایش دهد و سطح ناسازگاری جمعیتی و شکننده شدن تجانس را بیشتر به مخاطره اندازد.
5. در طراحی راهبرد آمایش سرزمینی منطقه عسلویه توجه به ایجاد چرخه کاملی از صنایع چند منظوره شامل بخش های تجاری، بندری، مالی، گردشگری، دفاعی، امنیتی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در کنار صنعت نفت و گاز، منطقه عسلویه را از توسعه تکمحوری باز خواهد داشت و در کنار زیرساخت های انجام شده همچون جاده های مناسب، فرودگاه، آب، برق و … چرخه ای از امکانات و ظرفیت های جدید را ایجاد و منطقه عسلویه را به ترکیبی از صنایع و فرصت های جدید در مقابل مناطق چندمنظوره جنوب خلیج فارس تبدیل خواهد کرد. این پدیده می تواند سرمایه های فراری بهویژه سرمایه گذاران ایرانی را که در حواشی جنوبی خلیج فارس سرمایهگذاری کردهاند به کشور بازگرداند.
6. تدوین طرح جامع توسعه عسلویه با توجه به ابعاد آمایش سرزمینی دفاع غیرعامل و پیوست فرهنگی را سوی مجموعه ای از وزارتخانه های مسئول در بخش های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی با مدیریت واحد و زیر نظر ریاست محترم جمهوری برعهده گیرند؛ زیرا انتظار از وزارت نفت- که متصدی وظایف و اهداف حرفه ای خود در منطقه است- برای طراحی چرخه کامل توسعه عسلویه ما را مقصود نخواهد رساند. چنین طرحی با اشراف بر ملاحظات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی، دفاعی و جغرافیایی و با توجه به موقعیت و عناصر محلی، ملی، منطقه ای و جهانی قابل تدوین خواهد بود. همچنین موقعیت خاص منطقه و تبدیل آن به فرصتی برای دفاع فعال از امنیت و اقتدار ملی در ابعاد مختلف باید در صدر ملاحظات مذکور قرار گیرد؛ که اشراف بر چنین جایگاهی تنها در حوزه اختیارات ریاست محترم قوه مجریه ممکن خواهد بود.
7. ایجاد قطب گردشگری داخلی و جهانی در کنار صنایع عظیم نفت و گاز به منظور آشنایی با پیشرفت و توسعه کشور جمهوری اسلامی ایران و بهره برداری از جاذبه های گردشگردی جزایر و سواحل خلیج فارس، زندگی مشارکت جویانه اهل سنّت و تشیّع منطقه و دیگر جاذبه های صنعتی، طبیعی و فرهنگی، از ضروریات طراحی نقشه جامع توسعه عسلویه به شمار می آید.
8. به رغم تأسیس صنایع و ایجاد امکانات فراوان صنعتی و زیرساخت های مختلف، در کنار صنایع نفت و گاز عسلویه، فقر عمومی در چند روستای منطقه و اهالی بومی دیده می شود. این مسئله به گونه ای است که در نگاه اول ناعدالتی اجتماعی و تبعیض را تداعی می کند. عامل اصلی پایداری این دوگانگی مشهود، مقاومت فرهنگی اهالی محل و عدم برنامه ریزی و سیاستگذاری جامع در منطقه است؛لذا لازم است با اعمال روش های تشویقی و جذب بومیان در صنایع ایجاد شده، ساخت روستایی موجود را که چهره ای ناسازگار با رشد و توسعه اقتصادی منطقه است تغییر داد و خانوارهای بومی را در شهرک ها و مجتمع های مسکونی ویژه کارکنان با ایجاد تسهیلات خاص و سیاست های تشویقی جای داد. این رویکرد در تنوع بخشی به جمعیت جدید و رشد سازگاری و فرهنگ پذیری به ویژه مشارکت پذیری ساکنان محلی کمک خواهد کرد.
9. بخش هایی در کنار فعالیت بخش دولتی به منظور تنوع بخشی به سرمایهگذاری و سرمایه گذاران در منطقه، به حوزه فعالیت بخش خصوصی داخلی و خارجی واگذار شود. این پدیده می تواند در تقویت سیاست گذاری های بخش دفاع غیرعامل و پیوست فرهنگی مهم و اثرگذار باشد. همچنین با تنوع بخشی به سرمایه گذاران، حساسیت های منطقه ای کاهش می یابد و ورود سرمایه گذاران خارجی بر امنیت منطقه می افزاید.
10. تأسیس پایگاه های نظامی در کنار تأسیس چرخه عظیم صنعت نفت و گاز و دیگر بخش های مکمل اقتصادی، صنعتی و گردشگری، در طرح جامع منطقه عسلویه و پارس جنوبی ضرورتی آشکار است.

در این باره لازم است در کنار دفاع غیرعامل، دفاع عامل و نظامی هم با رعایت فاصله مناسب به منظور حفظ غلبه صنعتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی منطقه، بالابردن ضریب امنیت، پشتیبانی لازم از صنایع عظیم ایجاد شده و افزایش امنیت روانی ساکنان منطقه، تأسیسات متناسب نظامی ایجاد شود.

جمع بندی

این مقاله، تدوین نقشة راه برای منطقه عسلویه و پارس جنوبی را بر پایه سه موضوع پیوست فرهنگی، آمایش سرزمینی و دفاع غیرعامل ضرورتی آشکار و بر جای مانده می داند. نگارنده که در پاییز 1387 از منطقه عسلویه بازدید کرده و با برخی مسئولان آن سخن گفته است، پس از ذکر موقعیت منطقه و استعداد و ظرفیت موجود و ظرفیت ایجاد شده- به روایت مسئولان شرکت پارس جنوبی- شش عامل مهم را برشمرده است که اهمیت مضاعفی به ضرورت تدوین طرح آمایش سرزمینی و سیاستگذاری جامع در منطقه عسلویه می دهند. درنتیجه، در بخش دوم پس از تأکید بر تدوین سیاستگذاری جامع منطقه عسلویه و پارس جنوبی به صورت فرابخشی زیر نظر ریاست جمهوری، ده راهکار اساسی را برای تدوین چنین نقشه راهی برشمرده است.

1. علیرضا عندلیت، نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، 1380، برگرفته از پایگاه اینترنتی شبکه تحلیل تکنولوژی ایران.
2. همان.
3. همان.
4. گفت وگوی تلویزیونی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور با شبکه خبر سیمای جمهوری اسلامی، سایت شبکه خبر.
5. به نقل از دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی. 19/4/1387.
6. نگارنده در تاریخ 16/8/87از منطقه عسلویه بازدید کرده است.

نویسنده : حسین گودرزی